فتنه در معانی چندی به کار رفته است که از جمله آن ها بلایا، شکنجه و آشوب و اخلال در نظر اجتماعی است. قرآن به مسئله فتنه از جهات مختلفی پرداخته است؛ زیرا ارتباط تنگاتنگی با مسئله امنیت و آرامش فردی و اجتماعی شخص و جامعه دارد و می تواند تأثیرات شگرفی در امر فلسفه آفرینش به جا گذارد؛ چون هدف آفرینش، تعالی انسان به تقرب به خداوند است که فتنه می تواند مانع این حرکت کمالی شود.
نویسنده در این مطلب با بررسی آیات قرآنی بر آن است تا تحلیل قرآن را از مسئله فتنه، عوامل و مصادیق آن ارائه دهد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
مفهوم شناسی
فتنه در اصل به معنای قراردادن طلا و زر در آتش برای به دست آوردن خالصی آن است. از این رو می توان گفت با فتنه سره از ناسره، حق از باطل، خوب از بد و زشت از زیبا شناخته جدا می شود.
این واژه در فرهنگ قرآنی در معانی چندی به کار رفته است که از آن جمله می توان به معنای امتحان، آزمون، عذاب و شکنجه، سوختن با آتش، بلیه، سختی، اضلال (مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص623 ذیل واژه فتن و نیز تفسیر کبیر، فخر رازی، ج4، ص406)، شرک، بازداشتن از دین (مجمع البیان، علامه طبرسی، ج1 و 2، صص511 و 513)، آشوب و اخلال در امور دین (تفسیر التحریر و التنویر، طاهر بن عاشور، ج4، جزء6، ص276) اشاره کرد.
این در حالی است که برخی از محققان دانش زبان شناسی بر این باورند که اصل در ماده فتن، چیزی است که موجب اختلاف و هرج و مرج همراه با اضطراب می شود و اموال، اولاد و کفر در قرآن از مصادیق آن است. (التحقیق، مصطفوی، ج9، صص23 تا 25 ذیل واژه فتن)